واگویه

کاسپی‌ها یا قومی ایرانی بوده‌اند یا از بومیانی بوده‌اند که به‌شدت تحت تأثیر اقوام ایرانی قرار داشتند^[۱] آن‌ها به عنوان ساکنان اولیه گیلان معرفی شده‌اند و در سواحل دریای کاسپین زندگی می‌کردند. سرزمین آن‌ها در نقشه قدیم مشرق، کنارهٔ غربی دریا کاسپین از ملتقای رود ارس و کر تا جنوب غربی و جنوب این دریا نشان داده شده‌است. کاسپی‌ها به دلیل شهرت و اعتبار خود بزرگترین دریاچه جهان را که را در کناره‌های آن زندگی می‌کردند به نام قوم خود ثبت نمودند و آن را دریای کاسپین(در ایران امروز به نام دریای خزر خوانده می‌شود) نامیدند.^{[نیازمند منبع]}

برخی عقیده دارند که نام شهر قزوین نیز برگفته از همین ریشه‌است زیرا شهر مذکور دروازه قلمروی ورود به قلمروی کاسپیها بوده‌است.^{[نیازمند منبع]}

ارنست هرتسفیلد و سر آرتور کیث مولفان کتاب «بررسی صنایع ایران» معتقدند که کاسی‌ها در هزاره چهارم و پنج قبل از میاد مسیح کشاورزی را در کناره‌های دریا و اطراف سند و سیحون و دجله و فرات منتشر کرده‌اند. دکتر گیرشمن مولف کتاب «ایران از آغاز تا اسلام» می‌نویسد :«قدیمی ترین مراجعی که در آن‌ها از کاسی‌ها نام برده شده مربوط به قرن بیست و چهارم قبل از میلاد است.»

گر چه این قوم را نباید با کاسی‌های غرب ایران اشتباه کرد اما و.بارتولد عقیده دارد که نام کاسپی جمع واژهٔ کاس است و پسوند «پی» علامت جمع است. بنابر این کاسپیان همان کاسیان هستند، به عبارت دیگر کاسپیان تیره‌ای از کاسی‌ها هستند که سواحا دریای کاسپین را به کوهستان‌های غرب ایران و زاگرس مرکزی ترجیح دادند و به همراه سایر تیر ه‌های این قوم به غرب کوچ نکردند. شاید بتوان پاره‌ای از عناصر مشابه میان آثار دوره‌های متاخر گیلان و تمدن‌های مفرغ لرستان را که تنی چند از صاحب نطران به کاسی‌ها نسبت داده‌اند، در همین ریشه مشترک جستجو کرد.

گروهی کاسپی را مشتق از کاس، که در زبان گیلکی به مفهوم سفید چهره و زود موست دانسته‌اند زیرا این قوم دارای چنین مشخصاتی بوده‌اند.^{[نیازمند منبع]}

هرودوت در فهرست مالیاتی خود که از ایران زمین تدوین کرده‌است ضمن شرح استان یازدهم از کاسپی‌ها نیز نام می‌برد و می‌نویسد که آنان به دولت هخامنشی خراج می‌دادند. همچنین در بنده‌های ۶۷ و ۶۸ کتاب هفتم تاریخ هرودوت از کاسیان به عنوان گروه‌های مسلحی که برای سپاه خشایارشاه در جنگ با یونانیان کمک رساندند یاد شده‌است.

کاسی‌ها

کاسی ها در حدود هزاره سوم پیش از میلاد و پیش از آن از راه قفقاز وارد فلات ایران شدند، از نواحی آذربایجان و طالش عبور کردند و سپس در غرب و جنوب غربی دریای خزر اسکان نمودند و به تدریج به نواحی استان قزوین و همدان آمدند، نخستین بار همدان را ساختند و آن را آکسیان نام نهادند. سر انجام در هزاره دوم پیش از میلاد در نواحی جنوبی تر در لرستان، کوهستانهای شمالی جلگه شوش در لرستان و در حدود استان کرمانشاه در مرز شرقی سوبی گالایان (در حدود جنوب کرمانشاه) ساکن شدند. این منطقه تا پیش از ظهور آنها، در هزاره سوم ق.م بخشی از قلمرو کشور ایلام بوده‌است.

آنها این منطقه را تا شمال خوزستان تصرف کردند و آن را کاشن نام نهادند در اواسط هزاره سوم پیش از میلاد و در سال ۲۴۰۰ ق.م. در شمال کشور عیلام و جنوب قلمرو کاسیان (درشمال خوزستان و جنوب لرستان) به محلی برمیخوریم که کاشن نام داشت که به عنوان نشانه‌ای از کاسی‌ها است.